Αγια- Σοφιά . Ένας δευτερογενής καρατουλιάνικος οικισμός

Η Αγια-Σοφιά (φώτο 1) βρίσκεται στο δρόμο Τρίπολης Άστρους και ειδικότερα οκτώ χιλιόμετρα (με κατεύθυνση προς το Άστρος) από το σημείο της Τεγέας όπου ο δρόμος αυτός διασταυρώνεται με το δρόμο που συνεχίζεται για το Καστρί στου Κύρα το πηγάδι. Είναι ένα από τα ακραία χωριά της βόρειας Κυνουρίας. Η περιοχή του συνορεύει με την επαρχία Μαντινείας (στην περιοχή Τεγέας και στην περιοχή Παρθενίου).Η Αγια-Σοφιά είναι δευτερογενής Καστρίτικος οικισμός με οικιστές κατοίκους από το χωριό Καράτουλα.

Του Καράτουλα σε παλιότερα χρόνια εκτεινόταν κυρίως στην περιοχή που είναι κοντά στη σημερινή εκκλησία του χωριού, δηλαδή κοντά στον Αγιάννη.(φώτο 2) Στην περιοχή αυτή κατοικούσαν οι οικογένειες Καραζάνου, Λαμπίρη, Λυμπέρη, Μπακούρη, Ρόλλα, Σημάδη, Σιαβελή, Κουλούρη και Φαρμασώνη. Από τις οικογένειες αυτές του Καράτουλα δημιουργήθηκε ο δευτερογενής οικισμός της Αγια- Σοφιάς. Οι σημερινοί κάτοικοι της, όλοι σχεδόν, έχουν οικογενειακά ονόματα αντίστοιχα με τα επώνυμα αυτών των οικογενειών, που δημιούργησαν τον νέο οικισμό.

Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε οικογενειακός κλάδος εγκαταστάθηκε σε ορισμένη περιοχή του νέου οικισμού: Οι οικογένειες Καραζάνου στο κέντρο, οι οικογένειες Λαμπίρη και Λυμπέρη στο κέντρο και κοντά στο κέντρο, οι οικογένειες Σιαβελή στη νότια άκρη του οικισμού (συνοικία Σιαβελιάνικα), οι οικογένειες Μπακούρη κυρίως στην νοτιοανατολική πλευρά (συνοικία Μπακουρέϊκα) οι οικογένειες Φαρμασώνη στο κέντρο και προς τη βορινή άκρη του οικισμού, οι οικογένειες Ρόλλα στην ανατολική άκρη (Ρολλέϊκα).

Ποιες οικογένειες έκαναν την αρχή για τη δημιουργία του οικισμού της Αγιας- Σοφιάς, δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα.Ο Καλλίστρατος Καλούτσης γράφει ότι «ως πρώτοι οικιστές φέρονται ένας Λαμπίρης, ένας Φαρμασώνης και ένας Σιαβελής». Η πληροφορία αυτή φαίνεται ότι στηριζόταν σε κάποια τοπική παράδοση. Και είναι πολύ πιθανόν αυτήν την παράδοση ο Κ. Καλούτσης να την είχε ακούσει από τη μητέρα του, που ήταν Αγιασοφίτισσα- από την οικογένεια Φαρμασώνη.

Πότε ακριβώς άρχισε να δημιουργείται ο οικισμός δεν είναι γνωστό. Γνωρίζουμε όμως ότι στα 1851 είχε αρχίσει να δημιουργείται ο άλλος δευτερογενής οικισμός της περιοχής , η Μάσκλινα (Το σημερινό Ελαιοχώρι). Στα ίδια χρόνια, δηλ. γύρω στα 1850 και υστερότερα πρέπει να τοποθετήσουμε και την έναρξη δημιουργίας του οικισμού της Αγια- Σοφιάς. Ο Καλλίστρατος Καλούτσης σημειώνει –σύμφωνα με την παραπάνω τοπική παράδοση- ότι η μετοίκηση και η εγκατάσταση των πρώτων οικιστών από του Καράτουλα στην Αγια-Σοφιά έγινε «προ 60ετίας» (από το 1930 που εκδόθηκε το βιβλίο του) δηλ. γύρω στα 1870.

Από στοιχεία που στηρίζονται στην απογραφή του πληθυσμού που έγινε στα 1889 έχουμε την πληροφορία ότι τότε η Αγια-Σοφιά ήταν «θέσις κατοικούμενη εν χειμώνι». Δηλ. μόνο το χειμώνα κατοικούσαν εκεί άνθρωποι. Και η προφορική τοπική παράδοση επιβεβαιώνει ότι πολλά χρόνια ύστερα από τη δημιουργία του οικισμού της Αγία- Σοφιάς οι Καρατουλιάνοι οικιστές του έμεναν εκεί μόνον το χειμώνα. Την άνοιξη ανέβαιναν στου Καράτουλα.

Κατά την απογραφή του πληθυσμού που έγινε το 1896 απογράφονται στην Αγια-Σοφιά πρώτη φορά 195 άτομα. Η απογραφή έγινε στις 5 και 6 Οκτωβρίου. Δεν αποκλείεται βέβαια όσοι απογράφηκαν στην Αγια- Σοφιά να είχαν κατέβει από του Καράτουλα για να καλλιεργήσουν ( να προετοιμάσουν και να σπείρουν ) τα χωράφια τους. Πιθανότερο όμως φαίνεται ότι είχε αρχίσει τότε η μόνιμη διαμονή οικιστών στην Αγια-Σοφιά.
Στο σωζόμενο μητρώο αρρένων του Δήμου Τανίας βλέπουμε ότι ως το 1902 οι οικιστές της Αγια- Σοφιάς εγγράφονται ως κάτοικοι του Καράτουλα. Στα 1902 έχουμε την πρώτη εγγραφή στο Μητρώο με ένδειξη τόπου «εγκατάστασης» την Αγια-Σοφιά.

Σύμφωνα λοιπόν με αυτά τα στοιχεία και την παράδοση στη δεκαπενταετία 1895-1910 άρχισε και σχεδόν ολοκληρώθηκε η μόνιμη διαμονή των οικιστών από του Καράτουλα στη νέα ιδιαίτερη πατρίδα τους την Αγια- Σοφιά .

Από το βιβλίο «ΚΑΣΤΡΙΤΙΚΑ», τόμος Α΄, σελ. 63-65, του συγγραφέα Βασίλη Γιαννάκου Τόγια